یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین لوازم جانبی برای عکاسان و فیلم‌سازان، فیلترهای ND هستند. وظیفه این‌گونه فیلترها کاهش میزان نوری است که از لنز عبور کرده و به سطح سنسور می‌رسد. بیشتر افراد با عملکرد این‌گونه فیلترها در زیاد کردن زمان نوردهی و محو کردن جریان آب یا حرکت ابرها آشنا هستند. ولی انواع مختلف فیلترهای Neutral Density یا ND کاربردهای زیادی دارند که می‌توانند آن‌ها را به ابزاری قدرتمند و کاربردی برای عکاسان و فیلم‌سازان بدل کنند.
فیلترهای ND رایج
معمول‌ترین فیلترهای ND انواع ND2، ND4 و ND8 با تیرگی ثابت هستند که به ترتیب 1، 2 و 3 استاپ نور را کاهش می‌دهند. از این فیلترها برای کاهش نسبی سرعت شاتر یا استفاده از دیافراگم‌های بازتر استفاده می‌شود. البته می‌توانید از انواع فیلترهای تیره‌تر نیز استفاده کنید تا حتی در روشنایی روز نیز به‌راحتی شاتر را چندین ثانیه باز نگاه‌دارید.
با استفاده از فیلترهای ND، آزادی عمل بیشتری در کنترل تنظیمات سرعت شاتر و بازشدگی دیافراگم خواهید داشت.
هنگام کار با فیلترهای ND بهتر است ابتدا فوکوس، نورسنجی و کادربندی خود را تنظیم کنید و سپس فیلتر ND را بر روی دوربین نصب کنید و تنظیمات را بر اساس تیرگی فیلتر تغییر دهید. معمولاً برای به دست آوردن تعداد استاپی که یک فیلتر ND از نور می‌کاهد باید از عدد درج‌شده بر روی آن بر پایه‌ی 2 لگاریتم بگیرید؛ بنابراین در صورت استفاده از فیلتر ND8 باید 3 استاپ به نوردهی اضافه کنید و برای فیلتر ND16 باید 4 استاپ نوردهی را افزایش دهید. البته راه آسان‌تر این است که از جداولی مانند جدول زیر استفاده کنید:
دلیل این موضوع این است که فیلترهای ND نوری عبوری از لنز را به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌دهند، بنابراین در صورت نصب و استفاده از آن‌ها سیستم فوکوس نمی‌تواند کار خود را به‌خوبی انجام دهد و منظره‌یاب دوربین نیز تاریک می‌شود و عمل کادربندی را با مشکل مواجه می‌کند.
حال با این مقدمات در مورد نحوه‌ی کار با فیلترهای ND به سراغ کاربردهای آن‌ها می‌رویم.
موارد استفاده از فیلترهای ND
همان‌طور که اشاره شد معمول‌ترین کاربرد فیلترهای ND کاستن از سرعت شاتر است. این تکنیک کاربردهایی مانند ایجاد ظاهری نرم در آب روان، ایجاد حس حرکت در ابرها و تار کردن اجسام و افراد در حال حرکت دارد. لازم به اشاره است که بیشتر عکاسان طبیعت از این تکنیک در ثبت عکس‌های خود بهره می‌گیرند. دلیل این امر آن است که در بسیاری از موارد دیافراگم لنز به‌اندازه‌ی کافی بسته نمی‌شود تا بتوانید در طول روز از سرعت پایین شاتر مانند یک ثانیه یا بیشتر استفاده کنید.
با بهره‌گیری از فیلترهای ND می‌توانید جلوه‌ای نرم و روان از جریان آب را ثبت کنید. یا می‌توانید حس حرکت ابرها را در عکس‌های خود ایجاد کنید.
فرض کنید برای عکاسی از یک آبشار از دیافراگم 22 و ایزوی 100 استفاده می‌کنید و سرعت شاتر 1/60 ثانیه روشنایی ایده‌آل را در اختیار شما می‌گذارد. ولی با استفاده از این سرعت شاتر نمی‌توانید به آبشار ظاهری پنبه‌ای و نرم بدهید. در چنین شرایطی با استفاده از یک فیلتر ND8 می‌توانید سرعت شاتر را تا 1/8 ثانیه و با استفاده از یک فیلتر ND64 تا 1 ثانیه کاهش دهید.
در این صورت به‌جای عکس سمت چپ، قادر خواهید بود عکس سمت راست را ثبت کنید:
البته تنها در عکاسی نیست که کم کردن سرعت شاتر می‌تواند کاربردی واقع شود. یکی از مهم‌ترین کاربردهای فیلترهای ND در فیلم‌برداری است. فیلم‌سازان برای اینکه حرکات در فیلم‌هایشان طبیعی جلوه کنند نیاز دارند از سرعت‌های پایین‌تر شاتر استفاده کنند. به‌طور مثال در صورت فیلم‌برداری با فریم ریت 30، به‌طور عمومی از سرعت شاتر 1/60 استفاده می‌شود تا فیلم جلوه‌ای طبیعی داشته باشد. ولی دستیابی به چنین سرعتی به‌ندرت بدون استفاده از فیلتر ND امکان‌پذیر است. به‌خصوص اینکه فیلم‌سازان از دیافراگم‌های باز استفاده می‌کنند تا عمق میدان را کاهش دهند.
موارد استفاده و کاربرد فیلترهای ND تنها به عکاسان محدود نمی‌شود؛ فیلم‌برداران و فیلم‌سازان نیز از مشتریان اصلی این فیلترها هستند.
در ضمن این فقط فیلم‌سازان نیستند که از عمق میدان کم و دیافراگم‌های باز استفاده می‌کنند. بسیاری از انواع عکاسی نیز به دیافراگم باز نیاز دارند. به‌طور مثال در عکاسی پرتره معمولاً از دیافراگم باز استفاده می‌شود تا از عمق میدان کاسته شود، پس‌زمینه‌ی تصویر تار شده و تمرکز اصلی بر روی چهره‌ی سوژه قرار گیرد. ولی وقتی در طول روز از دیافراگمی بسیار باز مانند F/1.8 یا حتی بازتر استفاده می‌کنید، معمولاً نمی‌توانید نور اضافی که به سنسور می‌رسد را با شاتر سریع‌تر جبران کنید. بنابراین عکاسان پرتره و حیات‌وحش نیز دلیل خوبی برای استفاده از فیلترهای ND دارند.
البته برخی از عکاسان به این دلیل از فیلترهای ND استفاده می‌کنند که بتوانند تنظیمات دوربینشان را بر روی شارپ‌ترین حالت ممکن قرار دهند. اکثر لنزها تا F/11 قادر به ثبت شارپ‌ترین عکس‌ها هستند و با بستن بیشتر دیافراگم به‌سرعت شارپنس خود را از دست می‌دهند. بنابراین حتی اگر بتوانید در طول روز با انتخاب f/22 به نتیجه موردنظرتان دست پیدا کنید، بهتر است از یک فیلتر ND استفاده کرده و با دیافراگم F/16، F/11 یا بازتر عکاسی کنید. به‌این‌ترتیب شارپنس عکستان به‌مراتب بهتر خواهد بود.
فیلترهای ND به ثبت عکس‌هایی با شارپنس بالا کمک شایانی خواهند کرد.
تا اینجای کار در مورد فیلترهای ND با تیرگی ثابت بحث کردیم. ولی فیلترهای ND انواع دیگری هم دارند که در ادامه به معرفی و بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت:
فیلترهای ND Grad یا Graduated ND
این‌گونه فیلترها در واقع فیلترهای ND هستند که تیرگی‌شان از یک گوشه به گوشه‌ی دیگر به‌صورت تدریجی کاهش می‌یابد. کاربرد اصلی این‌گونه فیلترها برای تاریک کردن آسمان است. اکثر اوقات روشنایی آسمان به‌مراتب از سایر قسمت‌های کادر عکس بیشتر است، بنابراین با تنظیم قسمت تیره‌ی فیلترهای Graduated ND بر روی آسمان می‌توانید به بالانس مناسبی از نوردهی دست پیدا کنید. به‌طور مثال در مورد ذیل، عکس سمت چپ بدون استفاده از فیلتر و عکس سمت راست با استفاده از یک فیلتر Graduated ND گرفته شده است:
فلیترهای Variable یا متغیر
فیلترهای Variable کاربردی مشابهِ انواع فیلترهای ND با تیرگی ثابت دارند با این تفاوت که می‌توانید مقدار تیرگی آن‌ها را تغییر دهید. به‌طور مثال می‌توانید با چرخاندن المنت جلویی پالایه، تیرگی آن را از 1 تا 10 استاپ یا بیشتر تغییر دهید. استفاده از چنین فیلترهایی دارای دو مزیت اصلی است. اول، برای اینکه در شرایط مختلف به نوردهی موردنظرتان دست پیدا کنید نیازی به حمل چند فیلتر ND با تیرگی‌های مختلف نخواهید داشت. دوم اینکه نیازی نیست این‌گونه فیلترها را از روی لنز باز کنید تا بتوانید فوکوس و کادربندی را تنظیم کنید. به‌راحتی می‌توانید المنت جلویی فیلتر را بچرخانید تا تیرگی آن کم شود، فوکوس و کادربندی خود را تنظیم کنید و سپس المنت جلویی فیلتر را دوباره بچرخانید تا به درجه تیرگی‌های بیشتری برسید.
فیلترهای مربعی
فیلترهای ND با تیرگی ثابت و فیلترهای Graduated ND را می‌توانید با شکل مربعی نیز خریداری کنید. این‌گونه فیلترها را باید با استفاده از هولدر بر روی لنز نصب کنید. مزیت استفاده از هولدر و فیلترهای مربعی این است که خیلی راحت‌تر می‌توانید چند فیلتر را روی هم قرار دهید. در صورتی که اگر بخواهید چند فیلتر دایره‌ای را بر روی هم نصب کنید به‌احتمال‌زیاد با مشکل Vignetting مواجه خواهید شد. از طرف دیگر نصب و حذف فیلترهای مربعی از جلوی لنز بسیار راحت‌تر و سریع‌تر انجام می‌شود و با استفاده از یک آداپتور یونیورسال خواهید توانست آن‌ها را برای لنزهایی با سایز دهانه‌‌های مختلف به کار بگیرید.
در بین سازندگان فیلترهای ND، به خصوص انواع مربعی، کمپانی Cokin و Nissi از شناخته‌شده‌ترین‌ها است. فیلترهای مربعی این کمپانی از تنوع زیادی برخوردار هستند و می‌توانید آن‌ها را در ابعاد مختلف و با تبدیل‌های گوناگون و حتی به صورت کیت نیز خریداری کنید. همچنین ما به شما استفاده از فیلترهای ND شرکت‌های Hoya و Hama و در سطح حرفه‌ای تر Rodenstock را نیز پیشنهاد می‌کنیم.